Остромечево и «остромычивци» Составитель И. А. Панасюк

Дела давно минувших дней...

Родная моя
Деревенька-колхозница
Смущенной улыбкой
Меня обожгла.
К тебе мое сердце
По-прежнему просится
А я все не еду:
Дела и дела…
В. Гундарев

Вспомнились эти слова, и пришла мысль покопаться в энциклопедиях, справочниках, даже в архивах.

Но до использования архивных сведений хочу возвратиться к школьному курсу «История Беларуси», который в наши школьные годы давался параллельно с «Историей древнего мира», «Историей средних веков» и, наконец, с «Историей СССР». О первых поселениях первобытного человека на территории современной Республики Беларусь в них было сказано, что он (человек) поселился у нас примерно 100–40 тысяч лет назад, т. е. в эпоху палеолита, что доказано археологическими раскопками. Мы же приблизимся к нашему времени и к новому летоисчислению, минуя каменный и железный века, к тому времени, когда появились названия племен — «славяне», «дреговичи», «ятвяги». Это VIII–IX века, когда первобытно-общинный строй переходил постепенно в феодальный, когда зародились земледелие, ремесленничество. Так вот, на нашей территории, согласно археологическим раскопкам, селились и жили дреговичи, образовывавшие союзы с другими племенами. Недалеко от нашей деревни, километрах в 3–4 на север, существует археологический памятник — курганный могильник дреговичей «Гуркі», как он именуется в энциклопедическом справочнике «Археалогія і нумізматыка Беларусі» (Мінск, БЭ, 1993, стр. 202). А по-нашему это место и деревню в 60-е годы ХХ века называли «Гуручкы». В школьные годы я бывал у мест захоронений, датируемых XI–XIII веками. Там более 170 невысоких могил, обложенных камнями. Они изучались и обследовались в 1937, 1958, 1960, 1980, 1986, 1990 годах. Между деревнями Остромечево и Кошилово есть еще одно захоронение. Привожу данный пример, чтобы подтвердить, что люди здесь жили задолго до первого письменного упоминания (1516 г.). А если обратиться к тому факту, что в нашей деревне, недалеко от дома-усадьбы помещиков Пузынов, в 1955 году жителем д. Остромечево Матвеюком А. был найден небольшой каменный идол, то можно с уверенностью сказать, что история села Остромеч — Остромече — Остромечино — Остромичево — Остромечево — давняя. А официально, в недалеком будущем, ему исполнится 500 лет.

Наши предки, жившие здесь с XI века, занимались в основном земледелием и животноводством. Одним из промыслов была рыбная ловля и охота, а также сбор ягод, грибов, плодов дикорастущих растений. В древнерусской Ипатьевской летописи говорилось: «Все ваши городы предашася мне и ялися по дань и делают нивы своя и землю свою…» Здесь идет речь о значении сельского хозяйства, его роли в жизни всех городов Европы. А заниматься земледелием и животноводством в сельской местности уже «и сам Бог велел». При археологических раскопках Берестья (XI–XII в.) «…было найдено много орудий для обработки почвы, переработки сельхозпродукции, орудий рыбной ловли и охоты. Ученые предполагают, что на месте сегодняшнего г. Бреста и его окрестностей население возделывало зерновые и масличные культуры, занималось полеводством и огородничеством. Земледелие было пашенным, система обработки почвы — паровая, двухпольные и трехпольные севообороты. Земли использовались как старопахотные, так и вновь вводимые в оборот после расчистки лесных массивов (подсечное земледелие). Высевались такие культуры, как лен, рожь, просо. Семена шли на изготовление масла, а треста — на изготовление одежды, мешковины. Из домашних животных наши предки держали коров, лошадей, свиней, овец. В доме уже были и их близкие друзья — кошки и собаки.

Постоянным занятием была охота, которая давала много мясных продуктов. Лесов было больше, чем сегодня. В них водились лоси, олени, дикие кабаны, медведи, косули, зубры. Особо ценилась пушнина бобров, выдр, куниц.

Рыболовство не уступало другим занятиям. Реки были более полноводными и богатыми рыбой и раками. Вода была чистой. Применялись различные орудия лова: удочки, сети, дорожки, остроги (ости), гарпуны. Рыбы было много и разной. Наша, сегодня узенькая, Люта-волчица была в 3–4 раза шире, а Лесная — и того более.

Уже в слое XIII века археологами были найдены детали ткацкого станка, и даже части ткани. Интересно, что ткани окрашивались более чем в 5 цветов. Красители применялись натуральные. Из тканей шили одежду, шапки и другие головные уборы. Находились и различные украшения, как местного изготовления, так и привозные. Это подтверждает, что предки берестейцев вели оживленную торговлю как с соседями — Украиной, Киевской Русью, Польшей, Прибалтикой, так и со странами Поднепровья и Причерноморья». (Лысенко, П. Ф. Открытие Берестья. — Минск, 2007.)

Несколько слов о еде белорусов в Средневековье:

«Ежа (яда). Характар яе, як і ва ўсіх народаў свету, у беларусаў таксама вызначаўся ўмовамі жыцця і гаспадарання. Нашы продкі ў асноўным былі земляробамі і паляўнічымі, таму падмацоўвалі свае сілы як з расліннага, так і з жывельнага свету (шчаўе, цыбуля лугавая, часнок палявы, баршчавік, лебяда, свойская і дзікая жывела, рыба). Дапаўнялі рацыён садавіна і ягады, грыбы і мёд. Тое-сёе спажывалі свежым, многае дзеля розных пор года захоўвалі — вялілі, сушылі, квасілі, марозілі, вэндзілі, салілі. Даследчыкі лічаць, што любімай стравай нашых продкаў была каша. З абтоўчанага або сечанага і молатага зерня (крупы і мука). Такую кашу, як і з цэлага зерня ячменю, аўса, а таксама з пшаніцы (куцця, груца, гушча, кісель, саладуха), гатуюць і цяпер. Праўда, часта як абрадавае (на вяселле, радзіны, памінкі, дзяды). У асобных мясцінах крупяную кашу атрымлівалі з проса, аўса, ячных і грэцкіх круп, запраўлялі малаком, мясам, салам, каўбасой. У пост, бывае, яшчэ і цяпер маюць ужытак мучныя цестападобныя стравы. Паводле іх прыгатавання адрознівалі квашаныя (кваша, саладуха, кулага), няквашаныя (калатуша, кулеш, саламаха, мялешка) і з соладу (саладуха, путра). З аўсяных круп гатавалі жур, кісель, талакно. Шырока ўжываліся рэдкія мучныя стравы (зацірка, галушкі). З аўсяной мукі гатавалі кісель, жур, талакно. Здавён былі ўпадабаныя бліны з жытняй, пшанічнай, грэцкай, ячнай мукі, жытні і пшанічны хлеб. Яго пеклі з рознымі дабаўкамі (у час ліхалецця, скажам, нават з мякінай, жалудамі, гірсой, бульбай, буракамі і інш.). Хлебныя боханы пяклі на гарачым подзе печы на капусным, кляновым, дубовым, хрэнавым лісці, на аеры. Боханы былі вялікія (па 4–6 кг) і рознай формы. Іх абгладжвалі, адпускалі вадой, малаком, сокам; пры іх вырабе, выпечцы і захоўванні былі самыя розныя рытуалы свяшчэннага характару. Калі не хапала мукі, то з прымессю яе пяклі скавароднікі (з някіслага цеста — праснакі), каржы на сыроватцы. Святочным печывам былі пшанічныя булкі, пірагі. Часамі з рознымі (ягадна-пладовымі, тварожнымі, грыбнымі, капуснымі і інш.) начынкамі. Першы або апошні кавалак хлеба называлі акрайцам («На табе акрайчык, каб быў сын Мікалайчык»); тоўстыя кавалкі — луста, скіба і інш.

Ласаваліся гароднінай — сырой і паранай рэдзькай, агуркамі (аўтар даследвання «Древний Новогрудок» Ф. Гурэвіч заўважала, што пры раскопках у Навагрудку пластоў ХІІІ ст. знойдзена і агурочнае насенне), морквай, цыбуляй, часнаком, буракамі (карняплодамі і бацвіннем). Агурочным пустацветам прыпраўлялі капусны ці агурочны расол, таксама халаднік. Гарох і боб (як і жытнёвае калоссе) пражылі і смажылі; капусту, буракі, агуркі квасілі альбо салілі; рэпу, моркву, бручку парылі і пяклі. З XVII ст. (а можа, і раней) беларусы ўжывалі бульбу, што стала амаль штодзённай стравай, «другім хлебам». Яе варылі цэлай і абабранай, пяклі, смажылі, тушылі як асобна, так і з рознымі дабаўкамі. З дранай бульбы цешылі свой ежны густ дранікамі, бабкай (дранкай), да іх дадавалі смятану, малако, яечню з салам. Звараную абабраную бульбу таўклі на кашу (камы). З бульбай варылі булён, прыпраўлялі яго смажаным салам і цыбуляй. З бульбы выраблялі клёцкі і галушкі, калдуны, запяканкі, піражкі і іншыя стравы, пералік якіх зойме шмат месца (энцыклапедычныя даведнікі называюць некалькі соцень бульбяных страў).

Малако, тварог, сыр, смятана, масла, сыроватка, маслёнка, малодзіва ўжывалі свежым (сырадой, які лічыўся лекавым сродкам), гатаваным і кіслым. Халоднае малако — са свежымі суніцамі, чарніцамі, малінай. Кіслае малако — з дадаткам солі да салаты, агуркоў.

Рэестр беларускага мяснога — сала і мяса (свіное, ялавічына, бараніна, птушка і інш.) — ужывалі як сырое (у асноўным прасоленае), так і варанае, печанае, тушанае, вэнджанае, падсушанае, высушанае. Ганаровай (звычайна на вялікія святы і ўрачыстасці) была каўбаса. Яе каштавалі свежай, добра запраўленай прыправамі, прасоленай, падсмажанай, зваранай, паляжалай у халодным месцы пад слоем тлушчу, вэнджанай, падсушанай ці разам з падсмажанымі мяснымі костачкамі ў мачанцы да бліноў, хлеба, бульбы. Мяса (кавалкамі ці ў выглядзе фаршу) захоўвалі ў загадзя моцна прасоленым жывёльным страўніку (коўбіку). Сала, здор салілі з рознымі прыправамі (сяляне летам, калі закончваліся запасы сала, лічылі ласункам памазаныя здорам спечаныя аладкі). Тлушч, здор з свіней, лой авечак ператоплівалі; з гусей, качак, курэй, індыкоў, рыбы вытоплівалі. Не толькі дзеля эканоміі, але і дзеля ласавання не выкідвалі, скажам, свіныя вантробы, а рабілі з іх вантрабянку (сальцісон), з крыві — крывянку (з дадаткам грэчкі ці бульбы); з ног і галавізны мелі цудоўную квашаніну (халадзец). У той дзень, калі калолі вепрука, гаспадары давалі дзялянкі сала сваякам і сябрам (тыя пасля прыносілі тое ж у адказ), наладжвалі святочнае застолле (свежына).

Елі (у даўніну) не проста абы-калі, а па запаведзеным ладзе — ад пачатку і заканчэння працы, калі разам збіралася сям’я, калі гаспадар наразаў хлеб, а гаспадыня падавала на стол стравы. За сталом нельга было дражніцца, жартаваць, іначай быў наказаны старэйшым лыжкай па ілбе свавольніку. Калі хтосьці мог выпусціць з рук хлеб, то павінен быў тут жа падхапіць лустачку, пацалаваць яе і сказаць: «Даруй Божа, што я нягожы».

Беларуская ежа і ўслаўленне яе культу апісаны Якубам Коласам у паэмах «Новая зямля» і «Сымон-музыка», у трылогіі «На ростанях».

Вядучы рубрыкі Генрых Далідовіч»
(Статья из «Краязнаўчай газеты» № 36, 37/2008 г.)

P.S. Не магу не дадаць да гэтых радкоў свае ўласныя ўспаміны. Нашы бабулі добра памяталі «тэхналогію» прыгатавання ўсіх названых страў. Наша ж памяць захавала толькі знаёмыя іх назвы, пах і смак. Гэтыя ўспаміны выклікаюць шчымлівае пачуццё ўдзячнасці да нашых родных і шкадаванне аб незваротным часе дзяцінства.

Наше родное село, как и сотни, тысячи других белорусских сел и деревень, городов и местечек, прожило свой немалый, временами тернистый и трагический путь. Села рождаются, живут, а временами умирают. Остромечево, к счастью, такая судьба не постигла, хотя в деревне осталось мало уроженцев, около 5% от всего населения. Но жизнь продолжается. «Остромычивци» разлетелись по всему свету. Они не забывают свою малую родину, школу — часто приезжают сюда. История села насчитывает несколько столетий. В разных источниках есть разница в датах первого упоминания. Я приведу данные трех источников.

В книге «Память. Брестский район» (Минск, БелТА, 1988 г.) на страницах 553–554 написано: «У 1570 годзе маёнтак Астрамеч у Берасцейскім старастве належаў двум зямянам Харытам».

У энцыклапедыі «Гарады і вёскі», «Брэсцкая вобласць» (том 3-ці, кніга 1-я, 2006 г., Мінск) на старонцы 95 напiсана: «Астрамечава ў 1533 годзе знаходзiцца ва ўладаннi Я.I. Ілiнiча, у 1566 годзе — маёнтак шляхецкай уласнасцi ў Берасцейскiм павеце Трокскага ваяводства…»

При посещении Брестского областного краеведческого музея сотрудница Ирина Михайловна Маркевич показала мне одну очень интересную справку. Ее составил бывший сотрудник музея, знаменитый краевед Михаил Иванович Алексеюк, светлой памяти которого мы должны быть всегда благодарны. Находясь в командировке в г. Ленинграде, изучая известные Литовские Метрики, в частности том I, книгу судных дел II (издание 1903 года, СПБ), Михаил Иванович сделал выписку и о нашей деревне. На странице 265 идет речь о названии деревни. Она называется Остромече. А на страницах 862–864 идет речь о судебной тяжбе между старостой берестейским и лидским Юрием Ивановичем Ильиничем и земянином берестейским Иоанном Андреевичем относительно имения Остромечино, что происходила в 1516 году. Материалы эти в 1983 году находились в Русской исторической библиотеке. Имея такой ценный ориентир, я обратился в Санкт-Петербург, к выпускнику Остромечевской СШ 1954 года Петручику Ивану Семеновичу, который с большими усилиями в течение 2 месяцев добивался подтверждения справки Алексеюка М.И. И вот я помещаю в книгу копию страниц 862–864, где четко сказано, что в 1516 году имение Остромечино принадлежало Юрию Остромечовичу. Главное то, что на сегодня это самое раннее упоминание нашего села, теперь деревни.

Одно название Остромеч, второе — Остромечино, третье — Астрамеч, хотя на картах конца XIX столетия оно значится как Остромичево. Так или иначе, во всех названиях присутствуют слова «остро» и «меч». Существует объяснение названия. Якобы на территории нынешнего расположения села происходила битва. Воины, защищавшие свою землю, бились насмерть с врагами «острыми мечами», выкованными местными кузнецами, и победили врагов. В честь этого события местность назвали Астрамеч, Остромеч. Так это было или нет, судить трудно. Но еще наши родители в середине ХХ века говорили «...ихаты з Мотыкал до Остромыч», а не в Остромечево. Как и «ихаты до Бэрысця», а не до Бреста. Существует легенда о происхождении названия (Источник: А. М. Ненадавец. Брэстчына. — Мінск: Беларусь, 1995 год, старонкі 13–15.), которую я предлагаю вашему вниманию.

«Астрамечава

Ой, людцы добрыя! Тут такія падзеі даўней жахлівыя адбываліся, што і сапраўды можна было рознае распавядаць. Як жа інакш? Мяркуйце самі: войны-то войнамі, навалы ўсялякія наваламі, але ж і мясцовыя падзеі часам прымушалі кроў слухачоў ці сведкаў ледзянець. Край-то раней дзікім быў, нешматлюдным, вёскі ды паселішчы — невялікія. Таму, асабліва калі восень ці вясна наставала, то такая разлева ўтваралася, што ні праехаць, ні прайсці — толькі ў думках сягнуць ці птушкай праляцець.

А сама назва Астрамечава пайшла вось адкуль. Кажуць, што непадалёку ад рэчкі некалі, надта ўжо даўно, стаяў велічны касцёл. Нават самі каралі сюды прыязджалі з жонкамі ды шматлікімі світамі. Спачатку свайму пану Езусу памоляцца, імшу доўгую адправяць ім ксяндзы, а потым такую гулянку наладзяць, такі ўжо баль учыняць, што, здавалася, не толькі ваколіцы, але і нябёсы таксама ў скокі пускаліся ды песні ўрачыстыя гарлалі разам з вяльможнымі панамі.

Непадалёку ад гэтага касцёла-гмаха была ўзведзена каменная арка. Можа, у нейкіх там кроках трохстах. Гэта хутчэй за ўсё вароты былі ўязныя, а навокал, мабыць, добрая агароджа ўзвышалася. Інакш і ўявіць нельга, што такая будыніна і не ахоўвалася заранёў прадугледжанымі абарончымі збудаваннямі ці штучна створанымі перашкодамі.

Дык вось адтуль нібыта, ад гэтае самае аркі ішоў даўжэзны падземны ход. Цягнуўся ён пад рэчкаю і выходзіў на супрацьлеглы бераг. На тым, таксама высокім, беразе ўзвышаліся тры курганы. Паводле народнага павер’я, вынікала, што ў гэтых курганах яшчэ ў даўнейшыя часы былі закапаны незлічоныя багацці. Колькі іх людзі ні шукалі, колькі ні перакопвалі, ні перакідвалі зямлю — знайсці нічога істотнага не маглі. Бо, бачыце, не было ў шукальнікаў ні карт, ні схем, якія б указвалі, дзе канкрэтна ўсё гэта закапана. Адна справа — з рыдлёўкай пацець-шчыраваць, на поспех проста спадзяючыся, і зусім іншая — прыйсці на акрэсленае месца. Пакапаюць-пакапаюць дзень-другі (хто і болей вытрымліваў) ды, плюнуўшы на марную справу, паплятуцца ў іншы край шчасця-долі шукаць.

Ажно так атрымалася, што ў аднаго польскага караля (якога адпаведна — забыўся, малы надта быў, як гэта апавядалі) служыў доўгія гады кухарам нехта Астраміч. Што за чалавек — цяжка сказаць. Адно вядома дакладна — сам кароль вельмі цаніў свайго кухара. Той такія стравы і з гэтакім густам гатаваў, што той, хто сядзеў за каралеўскім сталом хоць адзін раз, не забываў смак пакаштаванага да канца жыцця. Рэдкі майстра сваёй справы быў! Такімі ніколі не становяцца, такімі нараджаюцца.

Верай і праўдай служыў ён каралю доўгія гады, але неяк упаў у ногі і пачаў прасіць, каб дазволіў яму ягоны валадар пайсці на пакой. Маўляў, захацелася хоць перад смерцю пажыць дзе-небудзь у цішы, глухім месцы, каб меней там было святочнага тлуму ды ўсялякіх гасцей, якія так абрыдлі старому за час кухарства. Выслухаў кароль і нават слова благога не сказаў на вернага служку, толькі з сумам запытаўся:

— Як жа я без цябе, Астраміч, буду? Хто ж мне такія стравы варыць ды выпякаць будзе?
— Не бойцеся, ваша каралеўская вялікасць, добрую змену вам пакідаю. Сына свайго. Усё жыццё ён побач са мною быў, глядзеў, вывучаў старанна, вопыт пераймаў. Вам яго пакідаю. А дачку з сабой забіраю. Трэба ж некаму і мяне даглядаць, адпусціце, ваша каралеўская вялікасць.
— Добра, кухар. Згодны. Ідзі сабе, адпачывай гэтую ноч у палацавым памяшканні. Падумай лепей, куды пойдзеш. Дзе скажаш, там табе і загадаю зямлі да дзесятага калена намераць. І яшчэ шляхецтва за бездакорную службу дарую. Ідзі, чалавеча, адпачывай, ды назаўтра прыходзь да мяне.

Пайшоў Астраміч у свой пакой, дзе жыў разам з дачкой і сынам. Сына не было, ён на ягонае месца ўжо заступіў, а дачка спаць рана легла, бо невядома ж, куды бог назаўтра пашле і ці блізкая тая дарога будзе. Прылёг стары, але дзе ж вы бачылі, каб у такі момант чалавек сталага ўзросту мог спакойна заснуць? Паплылі перад вачыма, нібы тыя хмаркі, розныя ўспаміны, прыгоды ўсялякія. Мала чаго не здаралася за такі працяглы тэрмін. Ляжыць, думае. Потым вырашыў устаць ды прайсціся па начным парку ў апошні раз, бо наступны дзень прынясе нешта новае.

Вартавыя выпусцілі яго з памяшкання без перашкод. Ведалі ж і ў твар, і па тым, як пра кухара распавядалі іншыя. Забраўся Астраміч у далёкі куток старога парку і прысеў на пень. Ажно толькі сеў — чуе, нехта недзе зусім блізка шэпчацца. Падкраўся незаўважана на шэпт, стаіўся за дрэвам і сочыць. Бачыць, чацвёра чалавек, збіўшыся ў купку, пра нешта размаўляюць. Потым адзін з іх кажа больш гучна:

— Ну, хлопцы, калі мы гэтыя каштоўнасці забяром, дык каралямі, самымі багатымі на свеце, станем.
— Так, — пагадзіліся астатнія.
— Праз тыдзень пойдзем да курганоў, а гэты час трэба счакаць…
— Сапраўды, счакаем, азірнёмся на ўсялякі выпадак лішні раз, ці не сочыць хто за намі, ці не пранюхаў хто пра наш план…
— Зараз мы яго ў дупле схаваем. Потым, калі будзем адыходзіць, забяром.

Зашамацела лісце ў дупле, і цені незнаёмцаў зніклі. Астраміч тым часам падбег да дрэва, выцягнуў схаваную паперу — ды штосілы ўцякаць да палаца.

На раніцу з’явіўся да караля, упаў у ногі і гаворыць:

— Ваша каралеўская вялікасць, дазвольце мне вось у гэтай мясціне пасяліцца, — і падае яму план, які ўкраў уночы.
— Добра, — сказаў валадар, — хай будзе па-твойму.

Загадаў кароль, каб кухару былому аддалі тыя навакольныя землі, якія ён просіць, у карыстанне да дзесятага калена, а таксама паперы на шляхецтва, ды i адпусціў свайго вернага слугу на новае месца жыхарства.

Хуценька ўскінуў свае небагатыя пажыткі і паджогаў як мага хутчэй туды, дзе кароль даў зямлю. Дачка яшчэ здзівілася, чаго гэта бацька так коней гоніць, так спяшаецца? Але на яе пытанні стары нічога канкрэтна не адказваў.

Прыехалі. Там нейкая напаўразбураная хаціна стаяла, у ёй сталі жыць. Бацька ўсё недзе прападаў, а дзяўчына дома заставалася. Потым ён пачаў многа золата ў хату прыносіць. З кожным днём яго станавілася ўсё болей і болей. На наступны год Астраміч новыя будынкі пабудаваў, жывёлы мноства завёў. Грошай жа хапала. Вырашыў парабкаў наняць. Наняў. Ні многа ні мала — чацвярых. Сам ужо ледзь не панам стаў. Пра смерць і думаць перастаў. А навошта паміраць, калі жыць гэтак добра стала. Усё, што хочаш, ёсць, сам сабе гаспадар.

Усё б добра, ды аднае ночы парабкі ўварваліся ў пакоі гаспадара і, прыставіўшы нож да горла, сталі дапытвацца:

— Гавары, дзе скарб, а то апошнія хвіліны наступяць!

Не спалохаўся стары, на сваім стаяў:

— Пасаг дачцэ збіраў, а пра скарб і чуць не чуў.

Так і не дапыталіся бандыты. Забілі старога, а дачку — павесілі. Потым, сляды замятаючы, запалілі ўсё. Толькі памяць вусная і засталася».

Вот, очевидно, откуда пошло это название — Остромечево. Но это всего лишь легенда.

Появился еще один источник, вот из него выдержка:

«Астрамечава Бр. (Брэсц.). Гiстарычныя крынiцы фiксуюць паселiшча з 1567 года пад назвамi Остромечов, Остро-меч. Аснову назвы складае старажытнае славянскае двухсастаўнае iмя Остромеч. Некалькi раней, у перапiсе шляхецкага войска ВКЛ 1528 г., адзначана асабовае найменне, вытворнае ад iмя Остромеч: Ян Остромечов (ПВВКЛ: 387). Ф-т (Ф-т — формант (от лат. formans) образующий; 1) то же, что аффикс; 2) суффикс.) -ава; -iно абазначаюць iндывiдуальную прыналежнасць Остромеча, адсюль і варыянтнасць назвы вёскі ў XVI–XIX стагоддзях». («Тапанiмы распавядаюць» Лемцогава В. Л., «Лiтаратура i мастацтва», Мінск, 2008 г.)

За 493 года, прошедших с первого упоминания, на нашей территории, конечно же, произошли большие изменения. Сама местность претерпела ландшафтные изменения. В Средневековье наша местность была больше покрыта лесом, чем мы видим сегодня. Почвы здесь почти всегда были такими. Не зря описание нашей местности всегда начиналось со слов: «…она (деревня) расположена на холмистой Прибужской равнине. Недра богаты строительным материалом: гравием, песком, глиной. Почва дерново-подзолистая и частично торфяно-болотная. Кстати, это играло очень большую роль в течение двух последних веков. Население вело добычу торфа как топлива.

Лесистость на территории низкая. Есть заболоченные (в основном ольховые) леса и небольшие пойменные луга, речки Люта, Лесная». Эти слова можно отнести и к 50–60-м годам ХХ века. Немногочисленные урочища, получившие свои названия, очевидно, в конце XVIII – начале XIX веков, покрыты множеством камней разной величины. Это сыграло и положительную роль: местное население строило себе дома, сараи и даже погреба (есть и по сей день). В 1846 году из бутового камня мастерами построена Свято-Михайловская церковь.

Наши деды и прадеды рассказывали о строительстве. Это было непросто. Люди подвозили большие валуны, но их нужно было сделать такими, какими мы видим сегодня. Это говорит о том, что и тогда были великие мастера своего дела, а, представьте себе, какой прочности нужны были инструменты, чтобы ровно просверлить и аккуратно расколоть камень?

Жизнь наших предков нельзя назвать легкой. Кстати, вода также была не везде. В урочищах Копатая, Вылычково, Лазыскы были песчаные почвы, устланные, как у нас называют, «кремнем». А если еще добавить многочисленные войны со шведами, поляками, французами, дважды — с немцами, то можно понять, в каких непростых условиях жили наши пращуры. Климат был суровее, чем сейчас, ибо человек не вмешивался в законы природы. Технический прогресс был не на высоте. Зато дышалось легко и свободно, хотя и в те времена происходили всякие «моры», эпидемии, были разного рода природные катаклизмы, неурожаи. Этому есть свидетельства в летописях:

1514. Надзвычай сцюжая зіма. Павымярзалі рэкі, і млыны спынілі хаду.

1524. Халодная і доўгая зіма «…стаяла да Тройцына дня (15 мая), і снег злез не ўвесь…» У Вугоршчыне ў час землетрасення «ў зямлю праваліліся дамы і цэрквы».

1528. 22 верасня выпаў снег на «дзве пядзі» і праляжаў паўтара месяца, а потым растаяў.

1533. Сухое лета, «вялікае бяздожджа». Высахлі крыніцы і рэчкі, калодзежы і балоты. Мноства скаціны згінула «ад смагі воднай». Гарэлі лясы і мхі. Выгаралі сёлы. Было цёмна ад дыму.

1540. Зіма такая цёплая, што другі раз распусціліся ружы, а месцамі ў студзені зацвілі вішні.

1542. Нашэсце навалачы. «…Прыйшла саранча на Літоўскую зямлю, Ляўцкую і каля Берасця, каля Пінска, і каля Менска і Свержана, і Койданава, Івянца і паела жыта, і яравыя, і траву».

1574. У месяцы лютым моцна грымела і бліскала, і год выдаўся неўраджайны.

1573. Позняя вясна. Перад Тройцай (Сёмухай) па лёдзе людзі праходзілі са Швецыі ў Рэвель. Халоднае дажджлівае лета. І летам, і восенню сонца відаць не было.

1585. У Літве «…вялікія маланкі, градабой, засуха і замаразкі праз цэлае лета…»

1588. У Літве ў студзені моцныя дажджы сагналі снег, устанавілася вясновае надвор’е, і пастухі пагналі на пашу статкі. Праз тры дні зноў вярнулася «зіма лютая».

1597. Марозная і снежная зіма. На санях ездзілі да канца красавіка.

1600–1601. Ліхая і снежная зіма. Летам градабой. Моцная бура, якая «ўзнялася з захаду, з Літоўскай дзяржавы і наламала вельмі шмат лесу, і храмы, і харомы многія крышыла й разносіла ўшчэнт да падэшвы…» На возеры Бросна (паводле летапіснай крыніцы, маюцца на ўвазе так званыя заходнерускія землі) «з таго возера з вады выходзіла гара пяшчаная, з сажань уверх і стаяла гэтак 12 дзён… А па 12 днях зноў апусцілася… і над ёй стала 7 сажанёў глыбіні, як і было…» Вельмі мяккая і снежная зіма, снегу было «па грудзі чалавеку», дзе-нідзе папрэла азіміна. Лета дажджлівае, а 31 жніўня «марозам панішчыла жыта і яравыя».

1619. «5 траўня — у самую квецень — выпаў снег. І не магла жывоціна хадзіць у полі з-за снегу і марозу, а сена было дарагое». Моцная бура (11 верасня). «…Бардза вялікая, ажно дрэвы ў садах паламала і вежу замкавую ў Брэсце з гадзіннікам у ваду ўкінула і Сапежы двор сцерла…»

1699. Мяккая зіма. Вясной нечакана выпаў снег. Дажджлівае надвор’е доўжылася да траўня. Чэрвень і ліпень былі цёплыя. У жніўні зноў задажджыла. А ў восень сушыла… (По книге «Тысячагадовы летапіс надзвычайных з’яў прыроды», г. Масква, «Мысль», 1988 г.)

Некоторые имена 1563 года в Кобринской и Брестской экономиях:

1. Авдей. 2. Андрей. 3. Борис. 4. Васил. 5. Вереча. 6. Герман. 7. Гаврило. 8. Гриць. 9. Гринь. 10. Гридко. 11. Денис. 12. Демид. 13. Дорошко. 14. Данило. 15. Дац. 16. Димитр. 17. Есько. 18. Ждан. 19. Евхим. 20. Иев. 21. Иван. 22. Ивашко. 23. Игнат. 24. Костюк. 25. Кузьма. 26. Касьян. 27. Кондрат. 28. Кучко. 29. Конон. 30. Купрей. 31. Карп. 32. Логвин. 33. Лець. 34. Лютка. 35. Лавриш. 36. Лука. 37. Леван. 38. Мойсей. 39. Манец. 40. Макар. 41. Мелеш. 42. Максим. 43. Мелешко. 44. Матей. 45. Мись. 46. Остапко. 47. Пилип. 48. Прокоп. 49. Пронец. 50. Поликарп. 51. Парфён. 52. Пашко. 53. Роман. 54. Рад. 55. Серга. 56. Стец. 57. Супрон. 58. Степан. 59. Савка. 60. Сенько. 61. Сидор. 62. Тишь. 63. Трохим. 64. Трухон. 65. Федько. 66. Хома. 67. Хведор. 68. Харитон. 69. Хрищон. 70. Юрко. 71. Яким.